Chùa Trăm Gian – Ngôi cổ tự linh thiêng ở Nam Sách, Hải Dương

Là một quần thể kiến trúc mang nhiều nét nghệ thuật độc đáo, chùa Trăm Gian chính là nơi lưu giữ những giá trị lịch sử tôn giáo, văn hóa sống mãi với thời gian, xứng đáng là một danh thắng của xứ Đông, là chốn linh thiêng cần được giữ gìn và bảo tồn của dân tộc Việt Nam.

Giới thiệu Chùa Trăm Gian – Hải Dương

Chùa Trăm Gian có tên chữ là Vĩnh Khánh tự, toạ lạc tại thôn An Ninh, xã An Bình, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương. Chùa được hình thành từ cách đây khoảng 1.000 năm, từng là một ngôi chùa lớn, trung tâm Phật giáo của cả nước và là trường dạy kinh Phật cho hàng nghìn phật tử. Đến nay, trải qua bao thăng trầm của lịch sử, ngôi chùa vẫn giữ được lối kiến trúc độc đáo với nhiều cổ vật giá trị. Vĩnh Khánh là tên tự, còn An Ninh là tên gọi theo làng, còn trăm gian là tên gọi theo quy mô kiến trúc chùa lúc xây dựng. Chùa xây hướng Đông Nam, hình chữ Đinh, ngôi chùa thuộc thiền phái  Lâm Tế. Trải qua hàng trăm năm lịch sử, chùa Trăm Gian đã gắn bó thân thiết với người dân An Bình, là nơi sinh hoạt tâm linh không thể thiếu, cũng như là nơi gửi gắm bao ước nguyện của con dân Đại Việt.

Theo tài liệu lịch sử, chùa Trăm Gian được xây dựng từ đầu thế kỷ XVII đến năm Chính Hoà (1691) đời vua Lê Hy Tông sửa thượng điện, năm Vĩnh Thịnh thứ 1 (1075) đời vua Lê Dụ Tông vua tiếp tục sửa thượng điện, các năm 11740, 1809 tu sửa và tôn tạo thêm khá nhiều công trình trong chùa. Thế kỷ XIX, XX chùa Trăm Gian được trùng tu lớn hơn.

Kiến trúc chùa Trăm Gian – Hải Dương

Ấn tượng đầu tiên khi tới chùa Trăm Gian chính là khuôn viên rộng hàng vạn mét vuông cùng không gian yên tĩnh, thanh tịnh. Trước đây, chùa chỉ là một ngôi chùa nhỏ. Sau chùa được xây dựng lớn hơn với kiểu kiến trúc chữ Đinh, gồm nhiều công trình kiến trúc độc đáo, quy mô lớn, đặc biệt là gác chuông. Gác chuông có diện tích 128m2, treo quả chuông lớn được đúc vào năm Thành Thái thứ II (1890), đây cũng là quả chuông hiếm có của tỉnh Hải Dương.

Gác chuông gồm 5 gian, trong đó ba gian giữa có kiến trúc chồng diêm, dựng bằng gỗ lim, mái lợp bằng ngói mũi cổ, tường xây bằng gạch Bát Tràng. Hai đầu hồi kiến trúc theo kiểu bít đốc tạo dáng quai chảo, trên bờ nóc có phù điêu rồng ngoảnh mặt nhìn mặt nguyệt của mái trên, được đắp bằng vôi, giấy, gắn sành sứ bộ mái của phần chồng diêm là hai vì kèo, cột đặt trên xà thượng của công trình phía dưới. Phía trên mái chồng diêm có 4 đầu đao với phù điều rồng chầu, phượng mớm, các con chổi, con số lạc long được đắng bằng vôi và giấy bản.

Hệ thống bờ nóc, bờ chầy mềm mại, cải hoa chanh. Tiền đường gồm 7 gian, kết cấu các vì kéo theo kiểu chồng rường, đấu sen. Các chi tiết như cột cái, cột quân, bẩy hiên, xà nách, các con thuận, câu đầu, trụ, con vành, đấu gòi được chế tạo rất công phu. Các xà thượng, xà hạ, hoành, rui đều được soi chỉ. Kết cấu hệ thống giằng ngang và giằng dọc hợp lý, chặt chẽ. Trong tiền đường có một số bức chạm hoa lá “long quần”, chạm khắc rất tinh vi.

Phần ngoã cũng được tạo dựng khá chắc chắn, tường, móng xây dựng bằng gạch Bát Tràng để lộ bắt mạch, mái lợp ngói mũi cổ, kỹ thuận lợp phẳng. Công trình thượng điện có kích thước lớn 1m x 7m, bên trái là 7 gian thời Mẫu, bên phải là hai nhà khách nối liền nhau như một hành lang.

Phía sau chùa là một vườn tháp gồm 10 ngôi, trong đó có 9 ngôi được xây dựng vào thời Nguyễn, một ngôi được xây dựng năm 2003.

Đầu thế kỷ XX, chùa Trăm Gian còn đủ 100 gian nhưng trải qua bao biến cố, thăng trầm của lịch sử, hiện nay chùa chỉ còn 85 gian. Tuy vậy, trong chùa vẫn còn lưu giữ được hệ thống cổ vật phong phú gồm 57 pho tượng Phật có niên đại thời Lê và thời Nguyễn, trong đó có tượng Trúc Lâm tam tổ, 12 bức đại tự, 12 đôi câu đối các loại, 738 bản khắc kinh Phật trên gỗ, 7 bia đá có niên đại thời Lê và thời Nguyễn, nhiều cổ vật có chất liệu gỗ, gốm, đồng và khá nhiều đồ tế tự mới.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Nơi lưu giữ mộc bản Phật giáo – Bảo vật xứ Đông

Ngoài những nét độc đáo, chùa An Ninh còn nổi tiếng với những mộc bản đã có niên đại hàng trăm tuổi. Số mộc bản này hiện được lưu giữ trong phòng khách của chùa, trên hai giá gỗ ba tầng. Thoạt nhìn, các mộc bản không có gì nổi bật song quan sát kỹ mới thấy sự tinh xảo trên từng nét khắc. Các mộc bản được làm bằng gỗ, có kích cỡ khoảng 30x40cm, độ dày khoảng 1,5 cm, hai mặt được khắc nổi chữ Nho. Mỗi mặt tương đương với 2 trang in. Ngoài ra, còn một số mộc bản có kích cỡ khá lớn, trên mặt ngoài chữ Nho còn có các bùa, chú. Trên các mộc bản đều hằn lên màu đen của mực, điều đó chứng tỏ chúng từng được sử dụng để in ấn. Do thời gian, chữ trên một số mộc bản đã bị mòn, vỡ. Sư thầy Thích Tục Phương, trụ trì chùa, cho biết: Đây là các mộc bản kinh Phật, được nhà sư Viên Giác, tổ đời thứ 2 của chùa cho khắc vào thời vua Minh Mạng (1791- 1841) để giảng đạo. Nhà sư Viên Giác viết lời tựa, ông Phạm Thanh San và ông Phạm Khắc Thọ là hai thợ khắc chữ nổi tiếng của xã Thanh Lâm (huyện Nam Sách) thực hiện. Theo truyền lại, khi khắc, mỗi chữ trên mộc bản được định giá bằng 2 kg thóc. Bộ mộc bản kinh này hai người thợ làm ròng rã hàng năm trời mới hoàn thành. Bộ mộc bản được dùng để in kinh sách phục vụ cho công việc giảng dạy Phật pháp của chùa. Khoảng những năm 60-70 của thế kỷ XX, chùa còn giữ được hàng trăm đầu sách kinh tự in ấn. Sau, số sách này được chuyển cho ngành văn hóa lưu giữ. Đổi lại, phía xã được nhận 3.000 đầu sách quốc ngữ bổ sung cho thư viện.

Tính đến nay, bộ mộc bản chùa trăm gian hơn 170 năm tuổi, tương đương độ tuổi của các mộc bản triều Nguyễn. Trải qua thời gian, một số mộc bản trong chùa đã mất, hư hỏng. Hiện chùa lưu giữ trọn vẹn 5 bộ mộc bản kinh Phật với khoảng 700 bản khắc, là: Giới đàm tăng (dành cho các nhà sư lên chức thụ giới), Giới đàm ni (dành cho các ni lên chức thụ giới), Dược sư đề cương (sách thuốc); bộ Nhật tụng (khóa lễ, khóa tụng hằng ngày của chùa trăm gian được nhà sư Viên Tịch, tổ đời thứ 3 cho khắc hiệu đính lại các bản in trước); đặc biệt là bộ Khóa Hư Lục, pho sách Phật giáo của Việt Nam do Trần Thái Tông (1218-1277) biên soạn. Chỉ ngần ấy thông tin cũng đủ xếp mộc bản chùa Trăm gian vào hàng bảo vật của xứ Đông.

Lời kết

Chùa Trăm Gian đã gắn bó với họ từ bao đời nay, chứng kiến biết bao thăng trầm lịch sử nhưng với mỗi người dân, ngôi chùa đều thân thuộc như cây đa, bến nước, trở thành điểm tự tâm linh không thể thiếu trong tâm khảm của mỗi người.

Năm 1990, chùa Trăm Gian được công nhận là di tích lịch sử văn hoá quốc gia. Năm 2019, chùa lại được UBND tỉnh Hải Dương công nhận là điểm du lịch. Trải qua hàng trăm năm lịch sử, chùa Trăm Gian đã gắn bó thân thiết với người dân An Bình, là nơi sinh hoạt tâm linh không thể thiếu, nơi gửi gắm bao ước nguyện của biết bao người dân.

Hằng năm, cứ vào các ngày từ 11-13/9 Âm lịch, tại chùa lại tổ chức lễ hội, thu hút không chỉ người dân ở địa phương sinh sống trong làng, làm ăn xa quê mà còn nhiều phật tử, khách thập phương về chiêm bái.

Dịp Tết đến Xuân về, ngôi chùa với dáng vẻ thanh tịnh cùng những mái ngói rêu phong, hành lang vắng lặng, vườn tháp cổ kính lại đón hàng trăm lượt du khách về tham quan, chiêm ngưỡng và tìm hiểu lịch sử. Đây dường như đã trở thành một điểm du lịch tâm linh hấp dẫn không thể bỏ qua cho du khách mỗi khi họ tới thăm Hải Dương.

Mang trong mình những giá trị tâm linh đặc biệt, sự độc đáo, chùa Trăm gian là một danh thắng có một không hai của xứ Đông. Tuy nhiên do công tác quảng bá còn hạn chế, đường xá chưa thuận tiện, nên giá trị du lịch của chốn pháp tràng xưa chưa được khai thác hiệu quả.